Emir Han: Bursa Çarşısı’nın İlk Hanı ve Saklı Bahçesi
Bursa‘nın kalbi olan Tarihi Çarşı ve Hanlar Bölgesi’nde dolaşırken, her biri ayrı bir hikaye anlatan onlarca hanla karşılaşırsınız. İşte bu hanların ilki, Osmanlı’nın Bursa‘daki ilk kurucu padişahı Orhan Gazi’nin yadigarı olan Emir Han‘dır. Aynı zamanda Bey Hanı olarak da bilinen bu yapı, sadece Bursa‘nın değil, tüm Osmanlı han mimarisinin de en eski örneklerinden birini teşkil eder. Ulu Cami’nin hemen yanı başında, çarşının kalabalığı içinde adeta saklı bir bahçe gibi duran Emir Han, ziyaretçilerine hem tarihi bir yolculuk hem de huzurlu bir mola imkanı sunar.
Hanlar Bölgesi’nin Kalbinde Bir Vaha: Emir Han Nerede?
Emir Han, Bursa‘nın merkezi Osmangazi ilçesinde, Tarihi Çarşı ve Hanlar Bölgesi’nin tam ortasında yer alır. Konumu oldukça merkezidir; heybetli Bursa Ulu Camii‘nin kuzeydoğu köşesine bitişik durumdadır ve Kapalı Çarşı’nın ana girişlerinden birine çok yakındır. Koza Han gibi daha popüler hanlara göre biraz daha içeride kalması ve avlusundaki ıhlamur, manolya gibi ağaçların yarattığı sakin atmosfer nedeniyle bazıları tarafından “Saklı Bahçe” olarak da nitelendirilir. Bu konumu, onu hem kolay ulaşılabilir kılar hem de çarşının gürültüsünden bir nebze olsun uzaklaşmak isteyenler için ideal bir sığınak haline getirir.
Orhan Gazi’nin Mirası: Emir Han’ın Tarihi
Emir Han‘ın tarihi, Osmanlı Beyliği’nin kuruluş yıllarına, Bursa‘nın başkent yapıldığı döneme kadar uzanır. Han, Osmanlı Devleti’nin ikinci padişahı Orhan Gazi tarafından, yaklaşık olarak 1340’lı yıllarda, kendi adıyla anılan Orhan Gazi Külliyesi‘ne (cami, medrese, imaret, hamam) gelir getirmesi amacıyla inşa ettirilmiştir. Bu özelliğiyle Emir Han, Bursa’da inşa edilen ilk Osmanlı hanı olma unvanını taşır.
Han, ilk yapıldığı dönemde sadece konaklama ve ticaret yeri olarak değil, aynı zamanda Bursa’nın ilk bedesteni (kapalı ve korunaklı değerli eşya çarşısı) olarak da hizmet vermiştir. Bu nedenle tarihi kayıtlarda “Han-ı Bezzaziye” (Kumaşçıların/Değerli Eşya Satıcılarının Hanı) veya Yıldırım Bayezid tarafından bugünkü Bedesten inşa edilene kadar “Eski Bedesten” isimleriyle de anılmıştır. Emir Han, bu fonksiyonuyla Bursa çarşısının çekirdeğini oluşturan ve ticari hayatın şekillenmesinde kilit rol oynayan bir yapı olmuştur. Yüzyıllar boyunca birçok onarım görmüş olsa da ana yapısını koruyarak günümüze ulaşmıştır. Ancak bazı kaynaklar, Hanlar Bölgesi’ndeki diğer birçok han restore edilirken Emir Han‘ın kapsamlı bir restorasyondan geçmediğini belirtmektedir.
Emir Han Kimlik Kartı
| Bilgi | |
|---|---|
| Diğer Adları | Bey Hanı, Eski Bedesten, Han-ı Bezzaziye |
| Yaptıran | Sultan Orhan Gazi |
| İnşa Tarihi (Tahmini) | ~1340’lar |
| Konum | Hanlar Bölgesi, Ulu Cami yanı, Osmangazi / BURSA |
| Mimari Tarz | Erken Osmanlı Han Mimarisi |
| Plan Tipi | İki Katlı, Açık Avlulu |
| Orijinal İşlevi | Kervansaray, Ticaret Merkezi, İlk Bedesten |
| Günümüzdeki İşlevi | Çarşı (Toptan Kuyumcular, Kitapçılar ağırlıklı) |
Mimarisi: Erken Osmanlı Han Mimarisine Bir Bakış
Emir Han, klasik Osmanlı şehir içi han mimarisinin erken ve tipik bir örneğidir. Yaklaşık kareye yakın dikdörtgen bir plan üzerine inşa edilmiştir.
- Avlu: Hanın merkezinde geniş, açık bir avlu bulunur. Bu avlu, hem hanın hava almasını sağlar hem de sosyal ve ticari faaliyetlerin merkezi olmuştur. Günümüzde avludaki ağaçlar ve sakin atmosfer dikkat çeker.
- Katlar ve Revaklar: Yapı iki katlıdır. Her iki katta da avluyu çevreleyen revaklar (kemerli girişler/portikolar) ve bu revakların gerisinde sıralanan odalar (hücreler) bulunur. Alt kat odaları genellikle depo veya ahır olarak kullanılırken, üst kat odaları konaklama veya dükkan olarak hizmet vermiştir.
- Odalar: Hanın toplam oda sayısı kaynaklarda farklılık gösterse de (bu tür hanlarda genellikle 30-40 civarı oda bulunur), kare planlı ve üzerleri beşik tonozlarla örtülü hücrelerden oluştuğu bilinmektedir. Köşe odalarının kubbelerle örtülü olması muhtemeldir.
- Malzeme ve Örtü Sistemi: Yapının duvarlarında taş ve tuğla malzeme kullanılmıştır. Odaların ve revakların üzerleri genellikle tonozlarla örtülüdür.
- Giriş: Hana genellikle anıtsal bir kapıdan girilir.
Emir Han, sade ancak fonksiyonel mimarisiyle, Osmanlı’nın ilk dönemindeki ticari hayatın ihtiyaçlarına cevap veren sağlam bir yapı olarak öne çıkar. [Osmanlı Han Mimarisi Özellikleri...]
Günümüzde Emir Han: Kuyumcular ve Kitapçılar Arasında
Tarihi boyunca Bursa ticaretinin kalbinde yer alan Emir Han, günümüzde de bu işlevini kısmen sürdürmektedir. Ancak handaki ticari faaliyetin niteliği biraz değişmiştir. Bugün Emir Han‘da faaliyet gösteren dükkanların büyük çoğunluğunu şunlar oluşturur:
- Toptan Kuyumcular: Han, Kapalı Çarşı’daki perakende kuyumculara mal sağlayan toptancıların merkezi konumundadır. Bu nedenle içeride yoğun bir altın ve mücevher ticareti döner.
- Dini Yayınlar ve Kitapçılar: Özellikle dini kitaplar, yayınlar ve malzemeler satan dükkanlar da handa önemli bir yer tutar.
Bu ticari yapı nedeniyle Emir Han, Koza Han gibi turistlerin yoğun olarak alışveriş yaptığı bir handan ziyade, daha çok esnafa yönelik hizmet veren, daha sakin ve kendi halinde bir atmosfere sahiptir. İçeri girdiğinizde sizi kalabalıktan ziyade, handaki esnafın kendi arasındaki hareketliliği ve avlunun huzurlu ortamı karşılar.
İpucu: Emir Han, Koza Han kadar turistik ve kalabalık değildir. Eğer Hanlar Bölgesi’nde daha sakin bir mola vermek, farklı bir atmosfer solumak ve belki de avlusundaki ağaçların altında dinlenmek isterseniz Emir Han‘ı ziyaret edebilirsiniz.
İpucu: Handaki dükkanların çoğu toptancı olduğu için perakende alışveriş imkanı sınırlı olabilir. Ancak dini yayınlar veya özel bir kuyumculuk ürünü arıyorsanız buradaki dükkanlara göz atabilirsiniz.
Emir Han Restorasyon Geçmişi (Özet)
| Dönem / Tarih | Bilgi / Durum |
|---|---|
| Osmanlı Dönemi | Büyük Bursa depremleri (özellikle 1855) ve diğer ihtiyaçlar doğrultusunda zaman içinde çeşitli onarımlar gördüğü tahmin edilmektedir. |
| 2011 | Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin Hanlar Bölgesi bütüncül planlaması kapsamında, Emir Han için de rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri hazırlandığı kayıtlarda yer almaktadır. |
| ~2021 | Bu tarihlerdeki haberlerde ve esnaf görüşlerinde, bölgedeki diğer büyük hanlar (Koza, Fidan vb.) restore edilirken Emir Han’ın henüz kapsamlı bir modern restorasyondan geçmediği ve iyileştirmeye ihtiyaç duyduğu (tente, zemin vb.) belirtilmiştir. |
| ~Aralık 2024 | Çok daha güncel haberlerde (inBursa kaynağı gibi), Bursa Hanlar Bölgesi Çarşıbaşı Meydan Projesi kapsamında Emir Han ve çevresindeki restorasyon çalışmalarının tamamlandığı ve halkın ziyaretine açıldığı bildirilmiştir. (Bu restorasyonun tam kapsamı ve detayları kaynakta belirtilmemiştir) |
Emir Han’ı Ziyaret Etmek
Bursa‘nın tarihi merkezini gezerken Emir Han‘ı bulmak oldukça kolaydır. Ulu Cami’nin hemen kuzeydoğusunda, Kapalı Çarşı girişine yakındır. Hanın içine girip avlusunda dolaşabilir, tarihi mimariyi inceleyebilir ve sakin atmosferinin tadını çıkarabilirsiniz. Hanın içindeki dükkanların çalışma saatleri genellikle çarşı saatlerine paraleldir.
Sonuç: Çarşının İlk Göz Ağrısı
Emir Han, Bursa‘nın ticari ve sosyal tarihinin canlı bir tanığıdır. Osmanlı’nın şehre vurduğu ilk mühürlerden biri olan bu yapı, hem mimari açıdan hem de tarihi rolü bakımından büyük önem taşır. Günümüzde daha çok toptancı esnafına ev sahipliği yapsa da, sakin avlusu ve tarihi duvarlarıyla Hanlar Bölgesi’nin keşfedilmeye değer, özel köşelerinden biridir. Bursa gezinizde, Ulu Cami‘nin gölgesindeki bu “Saklı Bahçe”ye uğramayı unutmayın.
Kaynaklar
Bu yazı hazırlanırken aşağıdaki genel bilgi kaynaklarından ve kamuya açık verilerden yararlanılmıştır:
- Bursa Alan Başkanlığı: https://alanbaskanligi.bursa.bel.tr/emir-han-bey-hani/
- Kültür Envanteri: https://kulturenvanteri.com/yer/emir-han/
- BTÇH (Bursa Tarihi Çarşı ve Hanlar Birliği): http://www.btch.org.tr/bursa-hakkinda.php?id=14
- Türkiye’nin Tarihi Eserleri: https://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1724
- Bursada Bugün (Haber): https://www.bursadabugun.com/haber/bursa-nin-sakli-bahcesi-emir-han-ozel-haber-1438973.html (Güncel durum ve esnaf görüşleri için)
- Çeşitli Bursa gezi rehberleri ve tarih kaynakları.
(Not: Bu liste, araştırma sırasında başvurulan temel kaynaklardan bazılarıdır ve içeriğin özgün bir şekilde sentezlenerek oluşturulduğunu belirtmek isterim.)
