Bursa Ulu Camii: Osmanlı’nın Kalbi, Hat Sanatının Zirvesi

Bursa denince akla ilk gelen simgelerden biri, şehrin tam kalbinde heybetiyle yükselen Bursa Ulu Camii‘dir. Erken Osmanlı döneminin en anıtsal eserlerinden olan bu yapı, sadece bir ibadethane değil, aynı zamanda bir tarih, sanat ve kültür hazinesidir. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan cami, 20 kubbesi, içindeki şadırvanı ve duvarlarını süsleyen eşsiz hat sanatıyla ziyaretçilerini büyüler. Gelin, Sultan Yıldırım Bayezid’in Niğbolu Zaferi’nin bir şükranesi olarak inşa ettirdiği bu ulu mabedi daha yakından tanıyalım.

Niğbolu Zaferi’nin Yadigarı: Ulu Cami’nin İnşa Hikayesi

Bursa Ulu Camii‘nin yapılış hikayesi, Osmanlı tarihinin önemli dönüm noktalarından birine dayanır. Sultan Yıldırım Bayezid, 1396 yılında Haçlı ordularına karşı kazandığı büyük Niğbolu Zaferi öncesinde, eğer zafer nasip olursa Bursa’ya 20 cami yaptırma adağında bulunur. Zafer kazanıldıktan sonra Sultan, dönemin alimlerinden damadı Emir Sultan Hazretleri’ne danışır. Emir Sultan, 20 ayrı cami yerine, 20 kubbeli tek bir büyük cami (Ulu Cami) yaptırmanın daha uygun olacağını tavsiye eder.

Bu tavsiye üzerine Sultan I. Bayezid, 1396 yılında Bursa Ulu Camii‘nin inşasını başlatır. Caminin mimarının kim olduğu kesin olarak bilinmese de, kaynaklarda Ali Neccar veya Hacı İvaz Paşa isimleri geçmektedir. Cami, yaklaşık dört yıl süren bir inşaatın ardından 1399 veya 1400 yılında ibadete açılmıştır. O günden beri Bursa’nın en önemli merkezlerinden biri olmuştur.

Erken Osmanlı Mimarisinin Şaheseri: Mimari Özellikler

Bursa Ulu Camii, erken Osmanlı mimarisinin “çok kubbeli cami” plan tipinin en gelişmiş ve anıtsal örneğidir. Dikdörtgen bir alan üzerine kurulan cami, yaklaşık 55×69 metre boyutlarındadır.

Yirmi Kubbeli Anıtsal Plan

Caminin en belirgin özelliği, iç mekanını örten 20 adet kubbedir. Bu kubbeler, 4 sıra halinde dizilmiş 5’er kubbeden oluşur ve iç mekandaki 12 adet devasa kare fil ayağı (paye) tarafından taşınır. Bu payeler ve kalın duvarlar (yer yer 3 metreyi bulan), yapıya son derece sağlam ve heybetli bir görünüm kazandırır. Kubbelerin tümü kurşunla kaplıdır.

Caminin Kalbindeki Huzur: Meşhur İç Şadırvan

Bursa Ulu Camii‘ni dünya çapında eşsiz kılan özelliklerden biri de tam merkezinde, orta kubbenin altında yer alan şadırvanıdır. Caminin içine şadırvan yapılması Osmanlı mimarisinde pek rastlanmayan bir durumdur. Rivayete göre, caminin inşa edileceği arazi kamulaştırılırken yaşlı bir kadın evini satmak istemez. Devlet zorla almaz ve kadının evinin bulunduğu alan boş bırakılır. İşte bu boşluğa, hem estetik bir unsur hem de cemaatin abdest almasa bile su sesiyle huzur bulması için bu on altı köşeli, havuzlu ve fıskiyeli zarif şadırvan inşa edilir. Ortadaki kubbenin de aslında üzeri açık (oculus) bırakılarak avlu etkisi yaratılmak istendiği, ancak sonradan camla kapatıldığı bilinmektedir.

Göğe Yükselen İki Şahit: Minareler

Caminin kuzeybatı ve kuzeydoğu köşelerinde, yapıdan ayrı gibi dursa da kaideleriyle duvara bitişik iki minaresi bulunur. Batıdaki minare Sultan Yıldırım Bayezid tarafından yaptırılmıştır ve hem şerefeye hem de kubbelerin üzerine çıkışı sağlayan ayrı merdivenlere sahiptir. Doğudaki minarenin ise ya sonradan eklendiği ya da I. Mehmet Çelebi döneminde tamamlandığı düşünülmektedir. Her iki minarenin şerefeleri de tuğla istifli mukarnaslarla (stalaktitlerle) süslüdür.

Sanat ve İnancın Birleşimi: Eşsiz Minber

Mihrabın sağında yer alan ceviz ağacından yapılmış minber, başlı başına bir sanat harikasıdır. Yaklaşık 1400 yılında Hacı Mehmed bin Abdülaziz bin ed-Devaki isimli bir usta tarafından, hiç çivi veya yapıştırıcı kullanılmadan, parçaların birbirine geçirilmesiyle (kündekâri tekniği) yapılmıştır. Üzerindeki geometrik desenler, bitkisel motifler ve inanılmaz işçilik göz kamaştırıcıdır.

İpucu: Minberi yakından incelediğinizde, doğu yüzünde Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin, batı yüzünde ise galaksilerin sembolik olarak işlendiğine dair iddialar olduğunu unutmayın! Bu işlemelerin doğruluğu tartışmalı olsa da, minberin evreni temsil ettiği düşüncesi bile etkileyicidir. Ayrıca, minberin 6666 adet abanoz ağacı parçasından yapıldığı ve bunun Kuran-ı Kerim’deki ayet sayısına denk geldiği de yaygın bir inanıştır.

Duvarlardaki Sır: Ulu Cami’nin Hat Sanatı Koleksiyonu

Bursa Ulu Camii, sadece mimarisiyle değil, duvarlarını ve sütunlarını süsleyen anıtsal hat yazılarıyla da ünlüdür. Cami adeta bir hat sanatı müzesi gibidir. İçeride, farklı dönemlerde farklı hattatlar tarafından yazılmış 192 adet yazı bulunmaktadır. Bunların 87’si doğrudan duvar veya sütunlara yazılmış, 105’i ise levha halindedir.

• Çeşitlilik: Kûfi, sülüs, nesih, talik, divani gibi pek çok farklı yazı stilinde eserler görülebilir.
• İçerik: Yazılarda Allah’ın isimleri (Esmaü’l-Hüsna), Kuran ayetleri (Ayet-el Kürsi, Fatiha, İhlas vb.), Hadis-i Şerifler, peygamber isimleri, kelam-ı kibarlar ve dualar yer alır.
• Öne Çıkanlar: Özellikle iç içe geçmiş “Vav” harfleri, simetrik ve aynalı yazılar, ünlü hattatların imzalarını taşıyan levhalar dikkat çeker. Caminin farklı köşelerinde yer alan bu yazılar, hem dini mesajlar verir hem de estetik bir şölen sunar.

Bursa Ulu Camii’ni Ziyaret: Pratik Bilgiler ve İpuçları

Bursa’nın kalbindeki bu muhteşem yapıyı ziyaret etmek isteyenler için bazı bilgiler faydalı olacaktır:

Ziyaret Saatleri ve Giriş

Bursa Ulu Camii, ibadete açık bir camidir ve genellikle sabah namazından yatsı namazına kadar ziyaret edilebilir. Camiye giriş ücretsizdir.

Ziyaret Kuralları ve İpuçları

• Kıyafet: Camiye girerken mütevazı giysiler tercih edilmelidir. Omuzlar ve dizler örtülü olmalı, kadın ziyaretçilerin başlarını örtmesi gerekmektedir (girişte genellikle başörtüsü temin edilebilir). Ayakkabılar girişte çıkarılır.
• Namaz Vakitleri: Cami ibadete açık olduğu için özellikle namaz vakitlerinde (özellikle Cuma öğle namazı) turistik amaçlı gezmek yerine ibadet edenlere saygı gösterilmelidir. Ziyaret için namaz saatleri dışındaki zamanlar daha uygundur.
• Sessizlik: İçeride yüksek sesle konuşmaktan kaçınılmalı, sakin ve huzurlu atmosfere saygı gösterilmelidir.
• Fotoğraf: Genellikle flaşsız fotoğraf çekimine izin verilir ancak içerideki manevi havayı bozmamaya özen gösterilmelidir.

İpucu: Caminin içindeki şadırvanın etrafında oturup su sesini dinlemek ve kubbelerden süzülen ışığı seyretmek oldukça huzur verici bir deneyimdir.

İpucu: İçerideki hat yazılarını anlamak için yanınızda bir rehber veya bilgilendirici bir kaynak bulundurmak gezinizi daha anlamlı kılabilir. Bazı önemli yazıların açıklamaları cami içinde de bulunabilir.

İpucu: Ulu Cami, Kapalı Çarşı ve Koza Han gibi diğer tarihi mekanlara yürüme mesafesindedir. Ziyaretinizi birleştirerek tam bir Bursa tarihi turu yapabilirsiniz.

Bursa Ulu Camii, yüzlerce yıldır ayakta duran, sadece taş ve ahşaptan ibaret olmayan, aynı zamanda inancın, sanatın, tarihin ve kültürün iç içe geçtiği yaşayan bir anıttır. Bursa’ya yolu düşen herkesin mutlaka görmesi gereken, manevi atmosferi ve mimari güzelliğiyle unutulmaz bir deneyim sunan eşsiz bir mekandır.

Kaynaklar

Bu yazı hazırlanırken aşağıdaki genel bilgi kaynaklarından ve kamuya açık verilerden yararlanılmıştır:

• Wikipedia – Bursa Ulu Camii: https://tr.wikipedia.org/wiki/Bursa_Ulu_Camii
• Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü – Camiler: https://bursa.ktb.gov.tr/TR-70236/camiler.html
• Bursa Ulu Camii Resmi/İlgili Sitesi: https://bursaulucamii.com/ (Özellikle hat ve minber bilgileri için)
• Gezire.com – Bursa Ulu Cami: https://www.gezire.com/bursa-ulu-cami/ (Ziyaret bilgileri için)
• Bursa’da Kültür – Ulu Cami Minberi: https://www.bursadakultur.org/minber.htm (Şadırvan hikayesi için)
• Bursa Valiliği – Ulu Cami: http://www.bursa.gov.tr/ulucami

(Not: Bu liste, araştırma sırasında başvurulan temel kaynaklardan bazılarıdır ve içeriğin özgün bir şekilde sentezlenerek oluşturulduğunu belirtmek isterim.)